Статья «Стресс және одан арылу жолдары»
Эрметова Дилафруз Салихановна
«Туркестанский медицинский колледж»
Қым-қуыт тіршілікте жұмыр басты пенде белгілі бір кезеңде психологиялық күйзелісті бастан кешіретіні аян. «Дәл қазір күйзелісте жүрмін» деген сөзді он адамның тоғызы жиі айтатын болды. Бұрын-соңды мұндай сөзді құлағымыз естімейтін еді. Ал қазір екінің бірі күйзелістік жағдайға душар болғандар. Стресс – (күйзеліс)адамның мазасыздығынан туындайтын көбіне өзі бейімделмеген жұмыстардың шамадан тыс болуына байланысты бейімделген психикамен организмнің өзгерістерге ұшырауына әкелетін процесс ретінде саналады. «Стресс» ағылшын сөзі, аудармасы «күйзеліс,қысым, тартылыс, қысым келтіру» деген мағынаны білдіреді. Ең алғашқы реет стресс сөзіне анықтама берген канадалық физиолог Ганс Селье. Әлем халқының 20 пайызы өмір бойы депрессиялық күйзелісте жүреді екен.
Психолог-мамандардың айтуынша, әсіресе, күз, көктем мезгілдерінде адамдар күйзелістік күйге тап болады. Бір қызығы, әлемде әрбір жиырмасыншы адам қандай да бір депрессиялық күйзелісті бастан кешіреді екен.
Стресстің пайда болу себептері. Уақытты жетіспеушілігіне байланысты жұмыс, Ақпараттың шамадан тыстығы; Тұлғаға ұжымдық қысым; Өзіне және қоршаған ортаның өміріне қауіп төндіретін жұмыстар; Міндетті түрде шектелу; Өмірде мақсаттың болмауы; Болып жатқан жағдаяттарды қалыпқа келтіре алмау және тағы басқа. Стресс белгілері Үнемі шаршаңқылық сезімі; Эмоционалды ден саулығының азуы; Сыртқы ортадағы өзгерістерге байланысты қабылдауы мен белсенділіктегі өзгерістер; Себепсіз бастың ауруы мен қан қысымының көтерілуі; асқазан-ішек ауруларының жолдарының қозуы; Жыныс қызметіндегі бұзылыстар; Дене салмағының күрт азаю немесе ұлғаюы; Толығымен немесе сирек ұйқының бұзылуы; Ұйқылы-ояу жүру; Физикалық және эмоциялық жағдайлардағы тыныс алудың қиындауы. Стресске қарсы тұру факторлары
Өз денсаулығын күту; Өз-өзін жоғары бағалау; Өзіне және өз қабілеттеріне деген сенімділік; Стресске қарсы тұра алу; Ашық қарым-қатынасқа түсе білу; Өз-өзін басқару; Оптимизм т.б.
Зерттеу бойынша әйел адамдар ер адамдарға қарағанда ұзақ өмір сүреді екен. Психологтардың зерттеуі бойынша, әйелдер әңгімеге жақын, жылауға дайын тұрады. Сол арқылы іштегі барлық жағымсыз эмоция, энергияларын көз жасы арқылы, сырын бөлісу арқылы сыртқа шығарып отырады. Ал ер адамдар барлығын ішке сақтайды, олар жыламайды не әйелдер сияқты өсек әңгімеде жақын емес. Бұдан шығатын қорытынды: ер адамдарға айтар кеңесіміз, арасында жылап алғандарыныз дұрыс . Егер мәселе уақытында шешілмесе ол – стресске ұшырайды, стресс уақытында шешілмесе, оның арты депрессияға ұшырайды, депрессия – неврозға, невроз – соматикалық ауруларға ұшыратады. Сондықтан стресстің алдын алу үшін, мәселені уақытында шешкен дұрыс. 5 минутта күйзелістен арылудың жолдары
Жұмыстан жалығып, шаршап қалсаңыз, 5 минутта стрестен арылудың 5 жолымен таныс болыңыздар.
1. Серуендеп келіңіз. Мүмкіндік болса, таза ауаға шығып, серуендеп келіңіз. Жұмыс уақытында кеңсеңізден шығуға болмаса, кеңсенің ішін аралап қайтыңыз. Басқа қабаттағы әріптесіңізге, бұрыштағы ешкім отырмайтын бөлмелерге соғып келіңіз. Бастысы орныңыздан тұрып, компьютерден бірнеше минутқа болса да демалыңыз. Осы уақытта ойыңыз жинақталып, жұмысқа жаңа қарқынмен кірісе аласыз.
2. Кітап оқыңыз. Кітап оқу — көңілді басқа нәрсеге аударып, сәтсіздіктерді ұмытудың бірден-бір жолы. Ертегі, шытырман оқиғаға толы әңгімелер осы жағдайға дәл келеді. Бастысы кітап оқу арқылы ойыңыз басқа жерге ауысып, қиындықтарыңыз алыс жерде қалуы керек. 5 минуттық кітап терапиясынан кейін өзіңізді әлдеқайда жақсы сезінесіз.
3. Қызықты бейнебаян қараңыз. Жұмыстан 5 минутқа демалып, ғаламтордан қызықты, күлкілі бейнебаян тауып қараңыз. Стресс осындай дауадан кейін өзімен-өзі жоғалып кетпек.
4. Шай ішіңіз. Кофе емес, шай! Кеңсеңізде емдік шөпті шай болса, тіптен жақсы. Шай қайнатқанша, сергітіп, тыныштандыратын дәрілік шайдың әсерінен де біраз демалып қаласыз.
5. Терең демалыңыз. Қиындық жайлы ойланып, уайымдап отырғанда, тынысыңыз жиілеп, ағзаңызға ауа жетіспейді. Сол себепті тынысыңызды дұрыстауға тырысыңыз. Кеудемен емес, ішпен дем алып көріңіз. Дәрігерлердің айтуынша, осындай тыныс жаттығулары кез келген ауруды тез арада басып, ағзаның жұмысын жақсартады.
Оңтүстік Калифорнияның ғалымдарының зерттеу нәтижелері бойынша, күйзеліс біздің ағзамызға тек зиянын келтіреді емес, оның да адамзатқа көмегі бар екен.
Зерттеу барысында ғалымдар 10 апта бойына 65 студентті оқу жылының қиын кезеңінде бақылауға алды. Ондағы байқағандары күйзеліс кезеңінде ағза бұрынғы үйренген нәрселерінің көмегіне жүгінеді екен. Мысалы, бұрынырақта темекі шеккен, бірақ қойып кеткен студенттің күйзеліс немесе жүйкесі сыр берген кезде ағзасы бұрынғы әдетін бастауға итермелейді екен. Жақсы әдеттер де дәл сол үдерістен өтеді. Яғни, егер сіз бұрын спортпен шұғылданған болсаңыз, жиналған негативті энергиядан құтылу үшін ағзаңыз сізді спортзалға итереді екен.
Ашу, ыза немесе қорқыныш сезімі сіздің ағзаңызда «күйзеліс гормоны» — кортизолды бөліп шығарады. Бұл гормон сізді белсендірек етуге, тезірек қимылдауға және нәтижеге жету үшін көбірек әрекет жасауға итермелейді екен.
Сондағы қорытынды, күйзеліс – жаңа белестерге жетуге шабыттандыратын әдістердің бірі. Алайда, өкінішке орай, жаман әдеттерге оралуға итермелейтін де күйзеліс. Сондықтан, кейде өмірдегі өзгерістерге, жаман не жақсы болсын, салқынқанды қарауға тырысу керек.
Источник
Эссе: «Стресс және оның шығу жолдары».
Эссе: «Стресс және оның шығу жолдары». 
Ғалымова Рада Маратқызы
Ж. Досмұхамедов атындағы педагогикалық колледжі,
«Стресс – бұл басыңызда болған жағдай емес, оны сіз қабылдауыңызда !» Шығу жолы біреу: күрес
Стресс- жалпы адам өмірінің бір бөлігін құрайды десек қателеспейміз. Адам өмірге шырылдап келген сітте де, өмірден кеткен кезде де басынан стресстік жағдайды өткізеді екен. Шығыстың ерте данасы У.Расселдің сөзін келтіргім келіп отыр: «Егер жек көрген нәрсеңмен айналыссаң, жек көруден ағзаны жоятын токсиндер бөліне бастайды, соның нәтижесінде қажып, шаршап және жалығасыз не ауырасыз. Сіз не істесеңіз де сүйсініп жасаңыз. Болмаса сүйсініп жасайтынды ғана істеңіз» деп айтқан екен.
Жалпы психологиялық терминде с тресс ұғымы (ағылшын тілінен аударғанда stress – қатты күйзелу, қысым, абыржу, мөлшерден тыс ширақтылық) – түрлі жағымсыз әсерлерге ағзаның қорғаныш жауап реакциясы ретінде пайда болған эмоциялық күйі. Ғылымға ең алғаш осы ұғымды енгізген канадалық физиолог Ганс Селье.
Бұл инновациялық сабағымды ұсына отырып, студенттерге адамның күйзеліске түсуі, стресс, оның түрлері дистресс, эустресс түрлеріне, негізгі белгілеріне, жауап беру реакцияларына, стрессор, стрестің даму кезеңдері: үрейлену, төзімділік, әлсіреу ұғымдарына талдау жасау арқылы білім қалыптастыра отырып, тапсырмаларды шешу арқылы стресспен күресу және оның алдын алу жолдарын табуға дағдыланамыз.
Ұйымдастыру бөлімінде алдымен студенттер бойындағы қысым, күйзеліс жағдайларына бейімділігін анықтау үшін Зунгенің әдістемесін жүргізіп көреді. Әдістеме 20 сұрақтан тұрады. Жауаптарды оқып сәйкесіне 1-4 аралығында санмен белгілеп, орындап болған соң нәтижені есептеу ережесін түсіндіріп, нәтижесінде берілген жауаптарын қосу арқылы, өздерінің бойындағы күйзеліс, қысым күйін анықтайды. Нәтижесінде 50 ұпайдан кем болса, күйзеліс күйі мүлдем жоқ, ал 50-59 ұпай аралығы жеңіл жағдаяттық немесе невротикалық күйзеліс күйі бар. 60-69 ұпай аралығында болса, жасырын күйзеліс, сыртқы ортаға көрсеткісі келмейді. 70 ұпайдан жоғары шынайы күйзеліс жағдайындасыз.
Оқушылардың білімдеріне сүйене отырып, жаңа материалды меңгертуді ұйымдастыру бөлімінде студенттер гипер мәтіндер арқылы сабақтың жоспарымен танысады. Сабақтың мазмұны бойынша үлестірмелі мәліметтер беріліп, студенттерді 4 топқа бөліп, (1 топ – «Стресс туралы түсінік, пайда болуы», 2 топ- «Стресс түрлері», 3 топ «Стрессор, стресс белгілері», 4 топ- «Стрестің даму кезеңдері») әр бір топқа тақырыпшалар бөлініп беріледі, жаңа материал бойынша үлестірмелі материалдар, тірек-сызбалар ұсынылады.
Жаңа тақырып бойынша тірек-сызба, үлестірмелі қосымша материалдар
Студенттер стресс жөніндегі ақпаратпен танысып, өз ойларын ортаға салып, қосымша мәліметтер алады, білімдерін толықтырады. 4 топқа жаңа тақырып бойынша түрлі фото-суреттер беріледі. Үлестірілген фото-суреттерде адамдардың күйзеліс жағдайы бейнеленген, студенттер сурет өз шеберліктерімен не себептен күйзеліске түскендігін айтады. Суретті мұқият қарап, суретті өз түсініктері бойынша мән-мағынасын ашып, түсіндіреді.
Студенттерге ұсынылған фото-суреттер
Жаңа материалды мұғалімнің көмегімен бекіту бөлімінде пресс –конференция түрінде өтеді. Пресс-конференцияға келіп түскен көптеген хаттарды, 4 топқа бөліп беріледі. Топ студенттері хаттағы жағдайды образ арқылы өз шығармашылық қабілеттерімен суреттеу қажет. Ал шақырылған психолог, невропатолог, педагог, спортшы мамандары болып жатқан жағдайларға өздерінің салалары бойынша шешу жолдарын ұсынады.
Келген хаттардың үлгілері:
1 хат: Балам үнемі жағымсыз бір ойлардың ішінде жүреді, көңіл-күйі түсіңкі, сол туралы көп ойланып жүрмін. Кейде мүлдем ұйқысы келмейді. Балама қалай көмектесерімді білмеймін? Сізден көмек болса, жауап күтемін.
2 хат: Қазіргі жасөспірімдер өздерінің бос уақыттарын компьютермен өткізеді. Сонымен қатар жай жатып, таңертең ұйқысы қанбай, ағзалары әлсіреп, шаршайды. Сіз бұның алдын алу үшін не істеуге болады?
3 хат: Мен бір құпия жанмын. Менің досым Асланға сынып жетекшіміз Асылгүл апай сабақ үлгерімін төмен неге деңгейіңді көтермейсін- деп ұрысады. Үйіне барса анасы сенің сабағының үлгерімі нашар неге көтермейсің дейді. Ал Аслан екі ортада қалып, қазіргі күйі мүлдем нашар. Мен оған қалай көмектесерімді білмей жүрмін? Сізден көмек сұраймын.
4 хат: Оқушы менде екі айдан кейін мемлекеттік тест болады. Ал мен қатты қорқамын. Байқау тестісінде менің қорыққаннан көзім бұлдырап, аяқ-қолым дірілдеп білгенімнің бәрін ұмытып, абдырап, қаламын. Маған көмек беріңізші?
Студенттер хатты мұқият оқып, образбен мамандарға көрсетеді. Пресс-конференция қонақтары психолог, невропатолог, педагог, спортшы өз мамандықтары бойынша шешу жолын хат жолдаушыға ұсыну арқылы көмектеседі.
«Менің гүл бағым» релаксациялық жаттығу. Оқытушы әуен жіберіп, студенттердің шаршағанын басу, тынығу жаттығуын жүргізеді. Студенттер әуенді тыңдап, оқытушының жай дауыс ырғағымен оқылған сөздерін құлақтарымен тыңдап, көздерін жұму арқылы елестетіп, оқытушының нұсқауымен тыныштандыру жаттығуын орындайды.
Жаңа материалды өз бетімен бекіту бөлімінде 15 сұрақтан құралған тест үлестіріліп жаңа материалды студенттер бекітеді.
Рефлексия. Сабақ барысында өздеріне «Сабақта сізге не жаңалық болды?», «Сабақта сізге не ұнады?», «Не үйрендіңіз?», «Қай жерлерін мүлдем ұқпадыңыз?» т.б. сұрақтарға жауап беру арқылы ойларын біледі.
Студенттердің сабаққа қатысуы, тапсырмаларды орындау барысындағы іс-әрекеттері және тест жауаптары бойынша бағаланады.
«Стресстің алдын алу жолдарына арналған» жаттығулар, тренингтермен танысу, жаңа материалды басқа қосымша оқулықтардан іздеп, білімін толықтыру үйге тапсырма ретінде беріледі.
Инновациялық сабақ барысындағы суреттер
Стресстік күйді жеңу үшін адам өзінің бойындағы ерік-жігерін шындап, табандылық пен ұстамдылығын, өмір тәжірибесін молайтуға машықтануы қажет. Барлығын сізге белгілі тәсілмен сүйсініп жасаңыз. Сабаққа, оқуға деген махаббат дене мен рухани күш беріп, қажу мен жалығудан құтқарады. Өзіңіздің дене және психикалық саулығыңызға назар аударыңыз.
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
1. Тростанецкая Г.Н.Открытый урок нашей общей тревоги.- М.: «Эфлакс»,2003, 65 стр.
2. Петровский А.В. Всегда ли правы родители? Психология воспитания./ — М.:ООО «Издательство Астрель»: ООО «Издательство АСТ»: ЗАО НПП «Ермак», 2003
3. Рутман Э. М.«Надо ли убегать от стресса» М. 1988
4. Эверли Джордж С. «Стресс: природа и лечение» М. 1985
Источник
Стресстен тез арылудың жолдары
1. Тарақ
Ұзақ күн бойы компьютер алдында отырғаннан кейін адамның көзі шаршап, басы да ауыра бастайды. Оны алдын алудың жолы – 10-15 минут бойы шашты тарақпен тарау. Бұл бастағы қан айналымын жақсартып, бұлшық еттердің босаңсуына көмектеседі.
2. Балмұздақ жеу
Дәмді тағам – пайдалы антистресстік доппинг. Көтеріңкі көңіл-күйді сақтап, стресстен арылуға құрамында жүйке жүйесі үшін пайдалы омега-3 қышқылдары бар балық көмектесе алады. Егер балық ұнатпасаңыз, банан немесе балмұздақ жеңіз. Бұлар да өз алдына антидепрессанттардан еш кем емес.
3. Массаж
Күш-қуаттыңызды сақтап қалу үшін мұрын немесе еріннің астындағы, екі қастың ортасындағы және алақанның ортасындағы нүктелерді уқалаңыз.
4. Алақанды уқалау
Стресстің алдын алудың тағы бір оңай жолы – екі алақанды бар күшпен бір біріне тигізіп уқалау. Қолдарыңыз ысып кеткен кезде бойыңыз сергіп, ойыңызды жинақтай аласыз.
5. Түрлі стресс пен жанжалдарды шайып жіберу
Эмоционалдық негативтен арылуға 15 минуттік жуыну көмектеседі. Иықтарыңыз бен басыңызға бағытталғын жылы судың астында тұрыңыз. Көп уақыт өтпей-ақ су барлық жағымсыз заттарды өзімен алып кеткендей сезінесіз.
6. 27 зат
Шығыс практиктерінің айтуы бойынша қайғы-мұңмен қоштасқыңыз келсе, міндетті түрде үйдегі 27 заттың орнын ауыстыру керек. Бұл энергияның керекті бағытта кедергісіз сырғуы үшін кеңістікті босатады деп санайды олар. Осы тәсілді байқап көріңіз. Шын мәнінде ойыңыз басқа жаққа ауып, проблемаларды ұмытқаныңызды байқайсыз.
7. Баспалдақ
Баспалдақпен 30 секунд жоғары-төмен жүгіріңіз. Аталған жаттығу денедегі эмоционалдық стресске жауап беретін мидың бөліктеріне оттегінің келуін күшейтеді.
8. Бояулар
Психологтардың зерттеулеріне сүйенетін болсақ, күшейген стресс сәтінде 2-3 минут бойы белгілі бір суретті бояу жұмысыңызды уақытында аяқтау мүмкіншілігін 5 есеге арттырады екен. Демек сіз стресстен арылып қана коймай, сонымен қатар өмірге керемет бір туынды әкелуіңіз де мүмкін.
9. Гибискус шәйі
Радикалдардың жиналуынан адамның ішінде үрей мен дүрбелең сезімдері пайда болады. Гибискус радикалдардың топталуына кедергі жасап, оларды сұйылтады. Осылайша сіздің бойыңызды түгелдей әлсіретпестен стресстен арылуға көмектеседі.
10. Қолды сермеу
Көп жағдайларда стресстің себебі иық белдеуі, мойын және бел омыртқа бұлшық еттерінің өз серпімділігін жоғалтып, қысылуынан пайда болатын арқа мен бас аурулары болып табылады. Массаж бен жүзу осылардан арылуға үлкен септігін тигізе алады. Үйде немесе жұмыста отырған кезіңізде қолдарыңыз бен аяқтарыңызды жан-жаққа сермеу сияқты қарапайым жаттығулар жасау арқылы сол аурулардың алдын алуға болады.
11. Үй жинау
Заттарды орын орнына қою ойдың жинақталуына әкеледі. Онымен қоймай, сөрелер мен шкафтардың ұқыпты кейпі сіздің өміріңізге психологиялық әсер арқылы дәл сондай жинақылық алып келеді.
12. Ойлануға бір минут
Ойыңызды бір арнаға келтіру үшін үйде жалғыз қалудың тәсілін табыңыз. Өзіңізге ұнайтын әнді қосып, тоңызытқыштан жақсы көретін тамағыңызды алып, сүйікті креслоңызға отырыңыз. Бұл өмірде ең қатты нені қалайтыныңыз жайлы ойланып көріп, қағаз бетіне жазыңыз. Айқын мақсаттың болуы келесі қадамдарды анықтауға көмектеседі.
13. Ароматерапия.
Иістер мен адамның эмоционалдық есте сақтау қабілеті арасында тығыз байланыс бар. Сондықтан өміріңіздің үлкен қуаныш, шаттық пен ләззатқа толы сәттерімен байланысты иістер әрқашан қол астыңызда болғаны дұрыс. Соны көбірек иіскесеңіз, көңіл күйіңіз тез арада қалпына келеді.
14. Би
Міндетті түрде билеңіз! Егер фитнес-клубқа баруға уақытыңыз, мүмкіндігіңіз не қалауыңыз болмаса, көңілді әуенге ырғақты қимылдар жасап билеңіз. Миыңыз мұндай әрекетті өз-өзін қинап спортпен шұғылдану емес, ойын-сауық ретінде қабылдайды.
15. Өз-өзіңізбен сөйлесіңіз.
Бір сәтке стресс тудырып тұрған мәселенің сыртына шығып, өзіңізге сұрақ қойыңыз. Бұл нәрсе 5 жылдан кейін сіз үшін маңызды болады ма? Ал егер қазір қалаған еліңізге саяхаттауға кетсеңіз, осы проблеманы өзіңізбен алып кетесіз бе? Басқалар да дәл қазір сіз сияқты уайымдап жатыр ма?
Источник